Familieopstellingen en systemisch werken

Je hebt vast wel eens gehoord van familieopstellingen, maar wat is dat nou eigenlijk?

Verdieping

Ik ben met het systemisch werk in aanraking gekomen toen ik voor mijzelf op zoek was naar een benadering die verder gaat dan alleen mentale en psychologische oplossingen. Voorbij inzicht en gedragsveranderingen alleen. Het bleek voor mij een enorme verdieping en verrijking in mijn persoonlijke proces op te leveren. Daar wilde ik meer van weten. Ik ben de opleiding Systemisch werk en Familieopstellingen gaan doen en nu ben ik helemaal verslingerd!

Wat is een familiesysteem?

Een familiesysteem is eigenlijk een omgekeerde stamboom, uitgaand van jouzelf. Het geheel van jouw familie. Je gezin van herkomst bestaat uit jou, je vader, je moeder en je eventuele broers en zussen. Jouw beide ouders hebben ook ieder een gezin van herkomst. Zo vertakt jouw familiesysteem zich naar boven toe verder. Terug in de geschiedenis. Voor familieopstellingen kijken we meestal naar 2, 3, soms 4 generaties terug.

De plek waar je je ontwikkelt

In je familiesysteem leer je (grotendeels onbewust) hoe het toegaat in de wereld, hoe je je in een systeem moet gedragen. Welke plek je had, hoe je erkenning hebt ervaren of juist niet, of je gezien bent, de veiligheid die je wel of niet ervaren hebt, het speelt allemaal mee in hoe jij je in de wereld beweegt. Het beïnvloedt je gedrag, welke keuzes je maakt, welke relaties je aangaat en op welke manier. De plek die je innam, de patronen en talenten die je daar ontwikkeld hebt, draag je bij je voor de rest van je leven.

Meer systemen

Je familiesysteem is dus je belangrijkste en oorspronkelijke systeem. Maar je maakt van heel veel systemen deel uit. Soms tijdelijk, soms voor langere tijd. Een systeem hoeft geen familie te zijn. Overal waar meer dan twee mensen bij elkaar komen en samenwerken, kun je van een systeem spreken. De klas waar je in zit, het bedrijf waar je werkt, de straat waar je woont. Groepen zijn overal. Ook als je als groep maar voor een dag bij elkaar komt, voor een workshop bijvoorbeeld, is er sprake van een systeem. Met alle systemen kun je via opstellingen werken.

Universele wetmatigheden

Binnen een systeem is altijd een onderlinge samenhang, die door allerlei zaken wordt beïnvloed. Bert Hellinger (1925-2019), de grondlegger van het systemisch werken met opstellingen, heeft 3 wetmatigheden ontdekt en beschreven die van belang zijn voor de gezondheid van een systeem. Tegenwoordig wordt daar door verschillende opstellers nog een 4e wetmatigheid aan toegevoegd.

• Binding: alles en iedereen heeft recht op een plek
• Ordening: iedereen heeft een eigen specifieke plek
• Balans: er moet een evenwicht zijn in geven en ontvangen
• Waarheid: de waarheid van het moment moet ‘genomen’ worden

Dynamieken en verstrikkingen

Aan de voorwaarden van elk van deze wetmatigheden moet binnen een systeem worden voldaan. Als er iets niet klopt in een van deze wetmatigheden, dan ontstaan er dynamieken in het systeem waaruit verstrikkingen kunnen ontstaan. Deze dynamieken en verstrikkingen kunnen van generatie op generatie doorgegeven worden. Als er ergens in het systeem iets niet mocht zijn, gaat iemand, meestal een kind uit een volgende generatie, iets doen om het systeem te herstellen of in stand te houden.

Stel dat de ouders veel ruzie maken. Een kind kan dan verschillende dingen doen. Hij kan tussen de ouders in komen te staan, door te bemiddelen en te vertalen bijvoorbeeld. Hij kan zich aanmatigend gaan gedragen en zich groter dan de ouder gaan voelen. Dan komt hij op de plek van de ouder van zijn ouder terecht. Hij neemt te veel of niet de juiste verantwoordelijkheid. Hij kan zich bijvoorbeeld verantwoordelijk gaan voelen voor het geluk van een van de ouders, of voor het bij elkaar houden van het gezin. De ordening is verstoord en het kind kan zich als kind niet vrij ontwikkelen. 

De opstelling

Voor een opstelling werk je in een groep. De vraagsteller heeft een onderwerp, probleem of thema, waar hij of zij meestal al langere tijd mee worstelt. De mensen uit de groep representeren de verschillende mensen of elementen uit het systeem dat je gaat opstellen. Zij zoeken of krijgen een plek in de ruimte. Zodra een representant in de opstelling komt, krijgt hij op de een of andere manier toegang tot de gevoelens en ervaringen van de persoon die hij representeert. Hoe dat precies gebeurt of kan, is niet helemaal duidelijk, maar dát het gebeurt is onmiskenbaar!

Transformatie

Als begeleider kun je vanalles doen. Je kijkt allereerst naar de beginsituatie. Hoe staan de representanten ten opzichte van elkaar, waar kijken ze naar, is er contact tussen de representanten, wat ervaren ze op die plek in de opstelling?

Er ontstaat een dieper en helderder inzicht in het systeem en de positie van de vraagsteller daarin. Uiteindelijk kunnen in een opstelling de wetmatigheden die geweld aangedaan waren, in ere worden hersteld. Het kind uit het voorbeeld hierboven kan weer op zijn kindplek gaan staan, waarbij de ouders hem echt zien en erkennen dat zij tekort geschoten zijn als ouder. De liefde gaat weer stromen. Je verandert natuurlijk nooit hoe iets in het verleden geweest is. Wat wél echt verandert, gebeurt binnenin de vraagsteller. Zijn of haar houding en gevoelens over deze situatie kunnen ingrijpend en diepgaand transformeren.

Het is echt magisch hoe veel vrijer mensen zich voelen na een opstelling. En ik voel me zo dankbaar dat ik dit werk kan doen.